Nghị định 71/2012/NĐ-CP và RIA

Con số ấn tượng 

Gõ tiếng Việt "xe chính chủ" vào Google cho ra 19.400.000 kết quả trong 0.16 giây. Gõ bằng ngôn ngữ quốc tế (English) tên ca khúc được nhiều người nghe nhất trong năm 2012 "Rolling in the deep" cho ra 167.000.000 kết quả trong vòng 0.14 giây.

Quả là một con số ấn tượng cho một cụm từ bằng tiếng Việt. Xem ra, xã hội rất quan tâm tới cái Nghị định 71/2012/NĐ-CP và vấn đề liên quan đến phạt - mức phạt đối với hành vi "không chuyển quyền sở hữu phương tiện" đối với xe ô tô, xe gắn máy !

Và ấn tượng hơn khi số liệu xã hội học cho thấy:  45% số phương tiện chưa thực hiện chuyển quyền sở hữu. Trong số này, đi xe máy ra đường cầm chắc là nhận tờ biên lai phạt 1.000.000 đồng; đi xe hơi là 10.000.000 đồng.

Nỗi niềm người dân

Liên quan đến Nghị định 71/2012/NĐ-CP có lẽ các từ ngữ được sử dụng nhiều nhất trên các trang thông tin là "bức xúc", "lo lắng", "không khả thi", "hoãn", "trái pháp luật",... Khỏi phải nói thêm cũng đủ hiểu mức độ ảnh hưởng của văn bản này như thế nào đối với xã hội.

Cũng đã có những quan chức cảnh sát giao thông trấn an "chưa phạt", "yên tâm"; cũng đã có những quan chức nhà nước lên tiếng; cũng đã có nhiều chuyên gia nêu quan điểm.... Hóa ra quy định này nó cũng tồn tại lâu rồi, việc chuyển quyền này cũng đã có các văn bản điều chỉnh liên quan. Nhưng lúc đó, mức phạt thấp, người dân không quan tâm lắm. Quan trọng hơn, cơ quan nhà nước cũng xử lý không đến nơi đến chốn, hay nói cách khác là không quản lý nổi !

Bất thình lình (có lẽ dùng từ này là chuẩn), Nghị định 71 ra đời kèm theo sự "leo thang" của mức phạt trong thời kỳ cả xã hội khó khăn, nhà nhà khó khăn, người người khó khăn. Chuyện lớn rồi đấy ! Không lớn sao được khi xưa kia không chuyển quyền sở hữu xe máy chỉ bị phạt 150.000 đồng; nay mức phạt lên tới con số 1.000.000 đồng ! Tiền phạt lớn, đương nhiên là dân lo. Nhưng cái lo lớn nhất khi đối mặt với Nghị định 71 là khi có đến 45% phương tiện chưa chuyển quyền sở hữu (theo số liệu xã hội học), mua đi bán lại giữa rất nhiều người, thậm chí một chiếc xe qua tới cả mười mấy đời chủ, giờ biết tìm cái ông có tên trên tờ đăng ký xe ở đâu ?

Xưa nay dường như có mấy ai quan tâm tới việc sang tên sở hữu mấy cái xe máy Tàu, xe máy cũ; bởi đơn giản người ta nghĩ nó chỉ là cái phương tiện đi lại, giá trị nó thấp, với lại chi phí sang tên cao, thủ tục rườm rà. Cả xã hội như mặc nhiên coi việc này là bình thường, chấp nhận nó. Và cũng dường như khi mức phạt chỉ là 150.000 đồng, mấy đồng chí CSGT lại ít "hỏi" và ít phạt lỗi không sang tên. Bằng chứng là mình sử dụng toàn xe người khác đứng tên, cũng bị phạt không ít lần, nhưng có ai hỏi gì vụ này đâu !?

Xã hội chưa sẵn sàng để đón nhận một quy định pháp luật mới. Chưa nói về khía cạnh quản lý nhà nước về sở hữu phương tiện và ban hành văn bản pháp luật thì Nghị định 71 có cái chưa ổn. Người dân "bức xúc" có lẽ chẳng có gì sai !

RIA (Regulatory Impact Assessment) - Đánh giá dự báo tác động pháp luật

Không phải tự nhiên mà các nước thành viên OECD bắt buộc phải thực hiện RIA trong quá trình ban hành văn bản pháp luật.  RIA là một quá trình phân tích các tác động tiềm tàng của một thay đổi về chính sách pháp luật và các phương án thực hiện thay đổi đó. Tuy không phải là công cụ tối ưu nhất, nhưng RIA giúp nâng cao chất lượng ban hành văn bản pháp luật.

Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 được coi là văn bản lần đầu tiên đưa RIA vào quá trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Gần đây, rất nhiều chuyên gia đã có ý kiến mang tính chuyên môn về việc Nghị định 71 có vẻ đã "lấn sân" khi điều chỉnh nội dung liên quan đến chuyển quyền sở hữu phương tiện.

Một chút thắc mắc rằng không biết khi ban hành Nghị định 71, báo cáo RIA có thấu hiểu nỗi lòng của người dân ? Có đánh giá đúng mục tiêu của chính sách? Có hướng đúng đối tượng điều chỉnh ?

Ai đó đã nói rằng, Nghị định 71 là "tác phẩm" của những người ngồi trên trời để soạn luật, ngụ ý nó xa rời thực tế. Chợt thấy lòng thắt lại, cần hơn nhưng tấm lòng của nhà quản lý nhà nước thấu hiểu người dân.